Odpowiedzialność wspólników spółki komandytowej

Obok spółek kapitałowych, kodeks spółek handlowych wyróżnia spółki osobowe, do których należą: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowo – akcyjna. Ostatnią ze spółek osobowych, na którą niniejszym chcę zwrócić szczególną uwagę jest spółka komandytowa.

Została ona zdefiniowana w ustawie jako spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada w sposób nieograniczony co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz).

Spółka komandytowa jako spółka osobowa ma zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (może nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, oraz zaciągać zobowiązania), zdolność sądową (może pozywać i być pozywaną). Ma wyodrębnienie organizacyjne, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa jako celu utworzenia spółki, i majątkowe, będące odrębną masą majątkową od majątków wspólników. Spółka działa pod własną firmą.

Wyróżniającą cechą spółki komandytowej jest konieczność istnienia dwóch rodzajów wspólników, których odpowiedzialność jest zróżnicowana. Nie ma ograniczeń podmiotowych co do tego, kto może być komplementariuszem i komandytariuszem, w związku z tym mogą nimi być osoby fizyczne, osoby prawne i inne podmioty mające zdolność prawną (w szczególności inne spółki osobowe). Możliwa jest więc konstrukcja spółki komandytowej z udziałem osoby prawnej (spółki z o.o. i akcyjnej w szczególności) jako komplementariusza (na przykład spółka z o.o. i spółka – spółka komandytowa lub spółka z o.o. – spółka komandytowa). Nie może natomiast być wspólnikiem spółki komandytowej spółka cywilna.

Komplementariusz w zakresie odpowiedzialności wykazuje pewne podobieństwo do wspólnika jawnego, jednakże jego specyficzny status jest ukształtowany przez odpowiednie relacje z komandytariuszem, z uwzględnieniem charakterystyki stosunków spółki komandytowej. Bez wątpienia na status komplementariuszy wpływają: odpowiedzialność, dominujący wpływ na prowadzenie spraw spółki i konieczny udział niektórych komplementariuszy w tym procesie, reprezentacja wynikająca z przepisów ustawy (komplementariusz jest przedstawicielem ustawowym, jeżeli nie jest wyłączone jego prawo do reprezentowania spółki), ustawowe prawo kontroli, obowiązek lojalności i zakaz działalności konkurencyjnej wspólnika wobec spółki, udział w zyskach i stratach. Większość wskazanych elementów może być dowolnie kształtowana przez wspólników. Wyłączone to jest jednak w stosunku do zasad odpowiedzialności, udziału w prowadzeniu spraw (jednakże poszczególni wspólnicy mogą być wyłączeni od prowadzenia spraw) oraz ustawowego prawa kontroli. Status komplementariusza będzie wymagał odpowiednich modyfikacji, gdy w takim charakterze wystąpi osoba prawna lub handlowa spółka osobowa.

Odpowiedzialność komplementariusza jest odpowiedzialnością osobistą, nieograniczoną, solidarną i subsydiarną. Odpowiedzialność osobista oznacza, że za zobowiązania spółki komplementariusz ponosi odpowiedzialność ze swego majątku osobistego: zarówno wspólności łącznej, jak i swego majątku odrębnego. Odpowiedzialność nieograniczona oznacza, że nie można ograniczyć w stosunkach zewnętrznych odpowiedzialności wspólnika, odnoszącej się do majątku osobistego, za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność solidarna oznacza, że każdy ze wspólników razem ze spółką i innymi wspólnikami odpowiada za całość długu. W przypadku spełnienia świadczenia przez któregoś ze wspólników lub niektórych z nich, albo wszystkich, ale nie w częściach równych, przysługuje im wzajemne prawo do rozliczeń regresowych. Wewnętrznie mogą zostać ustalone inne zasady rozliczeń. Odpowiedzialność subsydiarna modyfikuje odpowiedzialność solidarną w ten sposób, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Wniesienie wkładu nie ma wpływu na odpowiedzialność komplementariusza, tak jak to ma miejsce w przypadku komandytariusza. Odpowiedzialność subsydiarna nie wystąpi jednak, gdy chodzi o odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki, gdyż zgodnie z art. 115 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa odpowiedzialność ta jest pierwszorzędna. Taki sam charakter ma odpowiedzialność odnosząca się do zobowiązań zaciągniętych przed wpisem spółki do rejestru.

Status komandytariusza zależy od wpływu na prowadzenie spraw spółki, zakresu lojalności wobec spółki i zakazu działalności konkurencyjnej, praw kontrolnych komandytariusza, a także w sferze stosunków zewnętrznych: reguł odpowiedzialności i realizacji ewentualnego prawa reprezentacji spółki. W modelu klasycznym spółki komandytowej rola komandytariusza ogranicza się do gwarantowania osobistej odpowiedzialności do wysokości sumy komandytowej lub wniesienia wkładu do spółki. Oczekując na zysk, realizuje on ograniczone prawo kontroli i wyraża zgodę na czynności przekraczające zakres zwykłych czynności spółki, o ile umowa nie wyłącza tego uprawnienia. W modelu pośrednim umową lub decyzją sądu następuje zmiana w stosunku do niektórych przepisów dyspozytywnych kodeksu spółek handlowych. Poprzez dopuszczenie komandytariusza do prowadzenia spraw spółki lub udzielenie prokury, lub rozszerzenie prawa indywidualnej kontroli uzyskuje on częściowy wpływ na sprawy spółki. W modelu dynamicznym komandytariusz uzyskuje wpływ na funkcjonowanie spółki we wszystkich możliwych sytuacjach, gdzie przepisy dyspozytywne to umożliwiają. Możliwe jest więc rozwiązanie, w którym uzyska on prawo podejmowania decyzji w ramach prowadzenia spraw, udzielona zostanie mu prokura, uzyska rozszerzone prawo kontroli, a przez wniesienie do spółki wkładu równego lub wyższego od sumy komandytowej wyłącza swoją odpowiedzialność ryzykując majątkiem wniesionym do spółki.

Odpowiedzialność komandytariusza jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej. Suma komandytowa stanowi wartość pieniężną określoną w umowie spółki, która jest zarejestrowana. Suma komandytowa nie stanowi żadnej wartości wnoszonej do spółki, ale wyznacza granice możliwości sięgnięcia do majątku osobistego komandytariusza. Wierzyciel po wyczerpaniu postępowania polegającego na sięgnięciu najpierw do majątku spółki – o ile egzekucja stanie się bezskuteczna – może skierować się do majątku osobistego komandytariusza, ale jedynie do kwoty sumy komandytowej. Suma komandytowa jest pojęciem odmiennym od wkładu do spółki. Wkład wniesiony rzeczywiście do spółki odgrywa jednak szczególną rolę. W stosunkach zewnętrznych w granicach wniesionego do spółki wkładu komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności, czyli jego odpowiedzialność z sumy komandytowej zmniejsza się. Natomiast w stosunkach wewnętrznych komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki (chyba że umowa stanowi inaczej). W sytuacji, gdy suma komandytowa przekracza wartość wniesionych do spółki wkładów powoduje ograniczenie odpowiedzialności osobistej. Sformułowanie takie będzie jednak nieaktualne w przypadku, gdy wkłady wniesione do spółki są równe lub większe od sumy komandytowej. W takiej sytuacji poza przypadkami szczególnymi komandytariusz w ogóle nie ponosi odpowiedzialności osobistej, również w sposób ograniczony. Jego pozycja z tego punktu widzenia polega na tym, że nie ponosząc odpowiedzialności ponosi on ryzyko zaspokojenia z majątku spółki ze składników, które wniósł do spółki tytułem wkładu. Odpowiedzialność solidarną w takim przypadku ponoszą komplementariusze i spółka (w tym majątkiem własnym pochodzącym ze źródła, jakim są wkłady komandytariusza).

Tym samym, podsumowując i upraszczając powyższe wywody; spółka komandytowa to doskonałe rozwiązanie dla przedsiębiorców, którzy mają dobry pomysł, ale nie mają odpowiedniego kapitału. Jeśli wybiorą oni taką formę prowadzenia działalności, staną się komplementariuszami. Komplementariusz w spółce prowadzi jej sprawy oraz reprezentuje ją wobec osób trzecich. Jednocześnie jest odpowiedzialny za zobowiązania całym swoim majątkiem – także prywatnym. Tak więc, z założenia komplementariusz jest osobą zarządzającą spółką. Natomiast komandytariusz to inwestor. Aby stać się wspólnikiem spółki komandytowej, musi wnieść do niej wkład – najczęściej w formie pieniężnej. Komandytariusz nie ponosi w spółce pełnej odpowiedzialności – świadczy on co prawda własnym majątkiem, ale tylko do wysokości ograniczonej sumą komandytową. W przepisach nie ustalono minimalnej czy maksymalnej kwoty takiej sumy, musi ona jednak zostać ustalona, a następnie wprowadzona do umowy firmy. Jednocześnie komandytariusz zajmuje stanowisko pasywne – nie prowadzi spraw firmy i – co do zasady – nie reprezentuje jej. Może się natomiast zdarzyć, że taki wspólnik będzie reprezentował spółkę jako pełnomocnik lub prokurent.